Cmentarz w Kozłowie Biskupim
Jesienią 2016 roku, w Kozłowie Biskupim, w miejscu w którym miało nie być cmentarza wojennego,
odkryty został Cmentarz Wojenny:
Cmentarz ten został rozpoznany w efekcie realizacji zad 2 BADANIA NIEINWAZYJNE w ramach projektu pt. „ARCHEOLOGICZNE PRZYWRACANIE PAMIĘCI O WIELKIEJ WOJNIE. Obraz życia i śmierci w okopach na froncie wschodnim oraz stan przemian krajobrazu pobitewnego w rejonie Rawki i Bzury” realizowanego w IAE PAN (kierownik projektu dr hab. Anna I. Zalewska).
Poprzez realizację zad 3 BADANIA INWAZYJNE dowiedziono, że cmentarz pozostaje cmentarzem.
Prace archeologiczne prowadzone były na podstawie zezwolenia nr 265/2016 z dnia 28.09.2016 r. wydanego przez Urząd Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura Płock.
Archeolodzy wnioskują o przywrócenie temu miejscu status Cmentarza Wojennego.
LOKALIZACJA CMENTARZA WOJENNEGO W KOZŁOWIE BISKUPIM:
Wg źródeł pisanych jest to cmentarz wojenny „Kozłów Biskupi I”, położony w lesie, w pobliżu torów kolejowych”; ”położony na północny-wschód od wsi Zakrzew”.
Stan na 2016 r.:
Cmentarz znajduje się bezpośrednio przy drodze lokalnej, z nawierzchnią asfaltową, ku wsi Zakrzew. Przez Cmentarz Wojenny przechodzi droga leśna. W obrębie cmentarza prowadzona była intensywna gospodarka leśna, m.in. dokonano nasadzeń drzew.
OBSZAR CMENTARZA WOJENNEGO WYZNACZAJĄ NAROŻNIKI
(określenie GPS):
1: 20.18880,52.17683
2: 20.18973,52.17682
3: 20.18973,52.17653
4: 20.18889,52.17653/
(wg. Poland CS92 EPSG:2180)
STAN ZACHOWANIA CMENTARZA WOJENNEGO W KOZŁOWIE BISKUPIM:
Pierwotne formy upamiętnienia (pomnik, układ, krzyże) zostały zniszczone. Wtórne upamiętnienie z l. 20. (tablice nagrobne, pomnik) zostały niemal całkowicie zniszczone (teren zaorano w l. 90. XX w.
Data ostatniego remontu:1927 r. „odnawianie i nasadzanie roślin”.
Nie zachował się pierwotny pomnik na którym wg. informacji uzyskanych metodą wywiadu były, na szlachetnym kamieniu wyryte napisy w tym nazwiska żołnierzy armii niemieckiej.
Na wydobytym w 2016 r z pod ziemi pomniku znajduje się krzyż i data
[1/10 1928]
Nie zachował się pierwotny pomnik na którym wg. informacji uzyskanych metodą wywiadu były, na szlachetnym kamieniu wyryte napisy w tym nazwiska żołnierzy armii niemieckiej.
Na wydobytym w 2016 r z pod ziemi pomniku znajduje się krzyż i data
[1/10 1928]
TŁO HISTORYCZNE
W tej okolicy rozpoczęły się 18 grudnia 1914 roku, gdy na wysokości Kozłowa Biskupiego przeprawiły się pierwsze niemieckie pułki XIII korpusu. Rosjanie swoje pozycje rozbudowali głw. w oparciu o nasyp kolejowy. Od 30 grudnia do 6 stycznia w tym rejonie trwały intensywne niemieckie próby natarcia zakończone zdobyciem folwarku Zakrzew i pozycji kilkaset metrów od folwarku Żylin. 5 stycznia na wysokości wsi Sucha i Lasu Borzymowskiego zdobyto 1 linie okopów niemieckich a niemiecka 26 Dywizja Piechoty nacierająca na tym odcinku do popołudnia zdobyła 5 karabinów maszynowych i 1000 jeńców. Od zimy 1915 r. na tym odcinku trwała wojna pozycyjna – w której żadna ze stron nie umiała przełamać oporu przeciwnika. W następnych miesiącach obie strony rozbudowywały swoje linie i prowadziły lokalne potyczki i ataki.
12 czerwca 1915 w tym rejonie miał miejsce atak gazowy. Wyłom wywalczony tego dnia przez jednostki niemieckie miał 6 km szerokości i od 600 do 3000 metrów głębokości, nie był to więc spektakularny sukces. Według „Dziennika Bojowego” do niewoli wzięto ok. 1700 jeńców a ok. 2000 dalszych, zmarło od gazu lub zginęło w walce. Według źródeł rosyjskich 12 czerwca zostało zatrutych 3100 rosyjskich żołnierzy, 1200 śmiertelnie zatrutych pozostało w okopach. Straty niemieckie wyniosły 1200 żołnierzy zabitych i rannych, oprócz tego 350 żołnierzy zostało zatrutych gazem.
Część żołnierzy poległych w tej bitwie została pochowana na cmentarzu w Kozłowie I. Cmentarz ten przebudowano w l. 20. XX wieku. Pochowano tu także poległych pierwotnie pochowanych w m. Zakrzew. Wydobyte z ziemi płyty nagrobne, wskazują że na cmentarzu są pochowani żołnierze m.in. żołnierze 8 Rezerwowego Pułku Piechoty i 175 Pułku Piechoty.
SZERZEJ vide:
Zalewska A., Czarnecki J. (2016), Ślady i świadectwa czasu Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą.Warszawa.
LICZBA POCHOWANYCH (ESTYMACJE)
W wyniku kwerendy archiwalnej, na dzień dzisiejszy należy przyjąć, że na Cmentarzu Wojennym w Kozłowie Biskupim („Kozłów I”) (1915 r.) pierwotnie spoczęło 123 żołnierzy armii niemieckiej i 279 żołnierzy armii rosyjskiej.
W latach 20. XX wieku (1926-1927) na etapie komasacji okolicznych cmentarzy, na cmentarzu wojennym w Kozłowie Biskupim prawdopodobnie zostali dodatkowo pochowani żołnierze pierwotnie spoczywający na cmentarzu wojennym we wsi Zakrzew tj. na terenie majątku (zespołu dworsko-folwarcznego Zakrzew w liczbie 184 żołnierzy armii niemieckiej i 283 żołnierzy armii rosyjskiej.
W sumie na cmentarzu wojennym w Kozłowie Biskupim
spoczywa co najmniej 869 poległych obydwu armii:
307 żołnierzy armii niemieckiej i 562 żołnierzy armii rosyjskiej.
Na aktualnym etapie interpretacji wyników badań, bezspornie rozczytanych zostało 9 płyt upamiętniających poległych żołnierzy:
płyta nr 51 Löffler Otto (10. Komp) wcześniej rannego (rezerwista); płyta nr 52 Krüger Christian (10. Komp);
płyta nr 54 Jahrmärker Otto (10. Komp.);
płyta nr 55 Grasmann Anton (10. Komp.);
płyta nr 61 Musk Pepke Leo (5/175);
płyta nr 62 Pietzschmann Walter (1. Komp. ?);
płyta nr 46 Wilhelm Emil (prawdopodobnie IR 330, wchodzący w skład Brygady Doussin. – przed zmianami struktury jednostek);
płyta nr 50 Schulz Alfred (?);
płyta nr 53 (prawdopodobnie) Hahn Adolf (ART. ?) na liście poległych z RIR 8 jest Adolf Hahn z 10 kompanii.
Uzupełnienia z ostatniej chwili, od wspaniałego Karla Fuchsi:
Wilhelm Emil WM 1. Br. Doussin/ IR 330 Zeckritz, Torgau 12.06.1915
Pepke Leo Musk. 5. IR 175 Konitz 12.06.1915
Pietschmann W. KFW 11. RIR 8 Berlin 12.06.1915 vermisst
Schulz V Alfred Gren. 10./11 RIR 8 Guben 12.06.1915
Hahn II Adolf Res. 10. RIR 8 Wonarowitz 12.06.1915
Grasmann Anton Ers.Res. 10. RIR 8 Neuenbuch, Unterfranken 12.06.1915
Jahrmärker Otto Ers.Res. 10. RIR 8 Schildberg, Soldin 12.06.1915
Krüger Christian Res. 10. RIR 8 Burg, Cottbus 12.06.1915
Löffler Otto Res. 10. RIR 8 Landsberg adW. 12.06.1915
Merten Franz/Hans 3. RIR 8 Dresden
WYDATNY UDZIAŁ W PROCESIE OPRACOWYWANIA WNIOSKÓW POWYŻEJ MIELI:
Członkowie Zespołu APP
oraz Tomasz Kuran, Karl Fuchsi, Łukasz Konopacki
W pracach archeologicznych na Cmentarzu Wojennym w Kozłowie brali
udział członkowie i współpracownicy zespołu APP,
wolontariusze oraz praktykanci z IA UMCS
KTÓRYM W TYM MIEJSCU SERDECZNIE DZIĘKUJĘ
autor: dr hab Anna Zalewska
PS
w razie uwag merytorycznych lub woli uzupełnienia informacji powyżej bardzo proszę o kontakt
azalew@op.pl
PROSZĘ WSZYSTKICH ZAINTERESOWANYCH PRZYWRÓCENIEM CMENTARZOWI W KOZŁOWIE BISKUPIM WŁAŚCIWEGO MU STATUSU O KOMENTARZE I SUGESTIE, JAK CMENTARZ TEN POWINIEN ZDANIEM PAŃSTWA WYGLĄDAĆ.
BARDZO POMOCNE BYŁBY WSZELKIE ZDJĘCIA CMENTARZY Z CZASÓW I WOJNY O ZBLIŻONYM KSZTAŁCIE ORAZ WSPOMNIENIA OSÓB, KTÓRE MAJĄ WIEDZĘ, JAK CMENTARZ TEN WYGLĄDAŁ W PRZESZŁOŚCI, JAKIM ZMIANOM/ PRZEKSZTAŁCENIOM STOPNIOWO ULEGAŁ.
SPRAWA JEST PILNA, GDYŻ W WYNIKU NASZYCH ARCHEOLOGICZNYCH STARAŃ PAN WÓJT GMINY NOWA SUCHA OTRZYMA ŚRODKI Z MAZOWIECKIEGO URZĘDU WOJEWÓDZKIEGO NA RENOWACJĘ CMENTARZA. BY MÓGŁ ZROBIĆ TO OPTYMALNIE, NA MIARĘ AKTUALNYCH MOŻLIWOŚCI, POTRZEBNE JEST WSPARCIE WSZYSTKICH LUDZI DOBREJ WOLI (TYM RAZEM MERYTORYCZNE, TECHNICZNE ETC, GDYŻ WSPARCIE FINANSOWE – JUŻ ZOSTAŁO ZAPEWNIONE).