“Wojna tworzy szczególną sytuację – stan, w którym zmienia się sposób funkcjonowania całej materialnej sfery życia ludzi. Machina wojenna pochłania trudne do wyobrażenia ilości materii. Dzieje się tak wskutek zniszczeń, jakie niosą walki, i wskutek konieczności zaopatrywania walczących wojsk w sprzęt podczas pokojowego życia całkowicie lub w znacznej mierze zbędny – militaria, oporządzenie wojskowe, umundurowanie. Wojna powoduje też konieczność stałego, systematycznego dostarczania żywności liczonym w setki tysięcy żołnierzom.

Do prowadzenia działań wojennych, trwających miesiącami i latami, niezbędne są ogromne masy sprzętu, wyposażenia, surowców. Również okupacja ma degradujący wpływ na tereny objęte wojną i ich mieszkańców. Władze wojskowe zajmowały i rekwirowały nieruchomości: zakłady, fabryki, siedziby różnych instytucji, także lokale prywatne – wraz z ich mieniem ruchomym. W krótkim czasie okupacja „zmieniła się w celową i bezwzględną eksploatację, świadomy wyzysk dla potrzeb prowadzonej przez siebie wojny, wyzysk w pierwszym rzędzie gospodarczy, uprawiany bez wszelkich skrupułów i dążący do podporządkowania interesów zajmowanego kraju potrzebom własnego gospodarczego organizmu, naciągniętego dla celów wojny do ostatnich granic” (Bankiewicz, Domosławski [1936] 2015: 12). To krótkie podsumowanie stanu ekonomii na ziemiach polskich po I wojnie światowej dobrze oddaje charakter związanych z nią zjawisk i ich destrukcyjny wpływ, szczególnie na rejony bezpośrednio objęte walkami.

Wszystko, co niezbędne do prowadzenia walk, i to, co żołnierzom „może się przydać”, jest w trakcie działań wojennych stale dostarczane wojskom przez prowadzące wojnę władze, cywilne i wojskowe: broń, wyposażenie, wyżywienie, przedmioty osobistego użytku.

Następuje podporządkowanie wszelkich aktywności i wszelkich dóbr machinie wojennej, „utowarowienie” rzeczy, surowców i ludzi.“

• do takich wniosków doszła Autorka rozdziału pt. “Dobra materialne i surowce pozyskiwane przez walczące strony w związku z wojną: odcinek frontu wschodniego Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą w źródłach archiwalnych i archeologicznych“, który stanowi element publikacji będącej zwieńczeniem projektu pt. “Archeologia frontu wschodniego jako wyzwanie” (2020). Zachęcamy do lektury już wkró!

“Wielka Wojna w latach 1914-1918 była nie tylko walką żołnierzy wielu narodowości, zmobilizowanych pod sztandary wielkich mocarstw, ale była również starciem ówczesnych doktryn taktyki, przemysłu zbrojeniowego, technologii i nowoczesnych projektów uzbrojenia. Co prawda już w okresie wojen napoleońskich na polu walki używano prostych granatów ręcznych w formie kuli z zapalnikiem lontowym, a ogień artylerii polowej rozstrzygał wyniki wielu bitew, jednak aż do schyłku XIX stulecia konstrukcja dział i amunicji ograniczała ich możliwości skutecznego rażenia. Przebieg amerykańskiej wojny secesyjnej (1861-1865) oraz doświadczenia konfliktu rosyjsko-tureckiego (1877-1878) wykazały, że tradycyjny ogień armatni nie był w stanie dosięgnąć przeciwnika ukrytego w okopach, dlatego też na przełomie wieków powstało wiele projektów haubicy polowej. Dążono w nich do połączenia mobilności lekkiej artylerii polowej i siły niszczącej pocisku ciężkich armat oraz możliwości prowadzenia ognia stromotorowego, dotąd wcześniej przynależnego wyłącznie gładkolufowym moździerzom. W 1900 r. dokonał się zasadniczy przełom w rozwoju artylerii; wynaleziony został oporopowrotnik hydrauliczno-pneumatyczny. Wkrótce pojawił się sprzęt nowej generacji – działa wyposażone w oporopowrotniki, o udoskonalonych systemach zamkowych i mechanizmach regulacji kąta podniesienia lufy, precyzyjnych urządzeniach celowniczych, miotające pociski za pomocą łuskowych ładunków prochu bezdymnego. Modyfikacje te radykalnie poprawiły parametry bojowe dział, wzrosła ich szybkostrzelność, donośność i celność ognia. Również w zakresie amunicji artyleryjskiej dokonały się znaczące zmiany” (za: K. Karasiewicz).

Właśnie o tych zmianach w 13 tysiącach wyrazów składających się na gęsty, merytoryczny doskonale napisany tekst napisał Krzysztof Karasiewicz – archeolog, konserwator zabytków militarnych, specjalista w zakresie konfliktów zbrojnych XX wieku w rozdziale pt.: “Pozostałości amunicji artyleryjskiej, granatów ręcznych i karabinowych z badań archeologicznych frontu nad Rawką i Bzurą (1914-1915) jako wyzwanie poznawcze i konserwatorskie“.

Już wkrótce będzie można o tym przeczytać w książce pt. Archeologia Wielkiej Wojny Frontu Wschodniego jako wyzwanie. Trwają prace nad finalizacją treści publikacji.

O świcie 17 lipca 1915 roku, patrole armii cesarstwa niemieckiego stwierdziły, że w nocy z 16 na 17 lipca oddziały armii imperium rosyjskiego wycofały się z pozycji na odcinku frontu Rawka-Bzura zajmowanych od grudnia 1914 roku.

Po wielomiesięcznych walkach pozycyjnych w rejonie Rawki i Bzury pozostały rozległe zniszczenia w lasach, na polach uprawnych, łąkach, polach i sadach.

Zgliszcza domostw i budynków gospodarczych, zrujnowane miasta, miasteczka, wsie, osady, były dojmującym post scriptum wojny z którym stopniowo starała się uporać skrzywdzona Wielką Wojną miejscowa ludność:

Na opuszczonym przez walczące strony polu bitwy pozostały też bardzo liczne cmentarze i grobów wojennych, pozacmentarne miejsca spoczynku oraz setki jeśli nie tysiące szczątków poległych żołnierzy obu stron walczących:

https://wielka-wojna.pl/publikacje-online/

Jako ostatni świadkowe dramatu wojny zasługują one na ochronę, opiekę, poznanie. Zainteresowanym uzasadnieniem takiej tezy polcema lekturę artykułu

The Use of Chemical Weapons on the Eastern Front of World War One (1915) and its Material and Discursive Remains – the Challenge and Stimuli for Attentive Travel, Systematizing, Storage, Connecting, in situ Preservation and Making Public Real Virtual and Digital Heritage of Weapons of Mass Destruction (Zalewska 2020:243-273).

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica
2020 | 35 |

http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_18778_0208-6034_35_14

Szramy okopów, lejów, stanowisk ogniowych, ziemianek etc., obszarów na których zastosowano broń chemiczną trwale wryte w krajobraz pobojowiska obok miejsc spoczynku poległych żołnierzy, stały się po stu latach przedmiotem archeologicznego przywracania pamięci o życiu i śmierci w okopach Wielkiej Wojny.

https://nid.pl/upload/iblock/d06/d06ff11a6c09a5a363c1409b71ef5a37.pdf

Aktualnie, trwają badania  z zakresu archeologii frontu wschodniego jako wyzwania poznawczego, społecznego i konserwatorskiego. Wnioski płynące z przeprowadzonych badań potwierdzają zasadność traktowania daty odejścia wojsk z przyczółka bolimowskiego  jako szczególnie istotnej zwłaszcza dla mieszkańców okolic naznaczonych wojną przed 106 lat.

W rejonie odcinka frontu wschodniego nad Rawką i Bzurą, w szczególności tzw. przyczółka bolimowskiego i miast etapowych, np. Łowicza, doświadczonych przez działania wojenne pozostały liczne ślady po Wielkiej Wojnie. Jako materialne przestrogi i nośniki wartości historycznych, poznawczych i społecznych, zasługują one na naszą uwagę oraz opiekę i ochronę adekwatną do ich wartości.

Poznając materialne ślady nieodległej, trudnej przeszłości in situ, oceniając ich stan zachowania i zakres ochrony – warto mieć na uwadze to, co działo się na tym obszarze w czasie działań wojennych, a także w okresie po zakończeniu tych działań a chwilą obecną. Warto przy tym wziąć pod uwagę uwarunkowania, przejawy i następstwa postaw miejscowej ludności wobec żołnierzy Wielkiej Wojny, w tym wobec poległych żołnierzy, którzy spoczęli na cmentarzach wojennych, a nierzadko także w przypadkowych miejscach w kontekście pola bitwy.

W ten rocznicowy dzień 17 lipca 2021 polecam Państwa uwadze wnioski powstałe w czasie realizacji projektu ARCHEOLOGIA FRONTU WSCHODNIEGO JAKO WYZWANIE… np. efekt i następstwo konfrontacji i integracji wyników analiz śladów archeologicznych, w tym zabytków archeologicznych, z wynikami systematycznej kwerendy wybranych zespołów archiwaliów w formie artykułów naukowych. Dziś polecam lekturę artykułu pt.

WPŁYW WOJENNYCH WYDARZEŃ DZIEJOWYCH
(RES GESTAE) I RELACJI O NICH (HISTORIE RERUM
GESTARUM) NA KONDYCJĘ MATERIALNYCH
POZOSTAŁOŚCI PO TYCH WYDARZENIACH.
STUDIUM PRZYPADKU NA TEMAT DZIEDZICTWA
KONFLIKTÓW ZBROJNYCH JAKO WYZWANIA
POZNAWCZEGO I SPOŁECZNEGO (Zalewska, Cyngot, 2020).

https://pressto.amu.edu.pl/index.php/fpp/article/view/27831

FOLIA PRAEHISTORICA POSNANIENSIA T. XXV – 2020, 409-441.

Fotografia archiwalna pola bitwy z poległymi żołnierzami w okolicy Korabki (foto z kolekcji Anny I. Zalewskiej & Fundacji Przydrożne Lekcje Historii).

Pozostałości zaplecza socjalno-bytowego to także dane archeozoologiczne.

W czerwcu 2021 roku sfinalizowane zostały analizy, których wyniki składają się na charakterystykę archeozoologiczną szczątków kostnych zadokumentowanych w ramach archeologii frontu wschodniego na Równinie Łowicko Błońskiej.

Zwierzęce pozostałości kostne, które zostały zadokumentowane w wyniku badań terenowych prowadzonych w latach 2014-2018 pośród innych zabytków ruchomych i nieruchomych datowanych na lata 1914-1915 zostały poddane analizie archeozoologicznej.

Analizie poddano zbiór szczątków kostnych wydobytych podczas badań archeologicznych przeprowadzonych na Równinie Łowicko Błońskiej. Przedmiotem niniejszego opracowania jest prezentacja wyników analizy archeozoologicznej odnalezionych fragmentów oraz próba określenia ich specyfiki oraz ewentualnego udziału w diecie żołnierzy frontu wschodniego.

Poddany analizie materiał pochodzi ze stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na terenie centralnej Polski, w rejonie dolnej Rawki i Bzury między Skierniewicami a Sochaczewem. W latach 1914-1915 był to obszar na którym armie rosyjska i niemiecka prowadziły działania wojenne. Szczątki zwierzęce w kontekście innych znalezisk z okresu działań wojennych rozpoznano na stanowiskach stanowiących pozostałość bezpośredniej strefy działań bojowych z okresu I wojny światowej. Np. na stan. archeologicznych rozpoznanych we wsiach  Joachimów Mogiły i Wola Szydłowiecka we współczesnych graniach administracyjnych gminy Bolimów oraz wsi Borzymówka we współczesnych graniach administracyjnych gminy Nowa Sucha – w wyniku badań, które były prowadzone na obszarze przez który przebiegała w czasie I wojny linia frontu rozpoznano podjęty w efekcie badań archeologicznych materiał kostny. Został on poddany standardowej analizie archeozoologicznej. Dokonano identyfikacji gatunkowej i anatomicznej szczątków.

Zbadane zostały także szczątki zwierzęce zadokumentowane na stanowiskach we wsiach Wólka Łasiecka, Jasionna oraz w okolicy Nieborowa, co pozwoliło na poznanie pozostałości materialnych zaplecza frontu.

Analiz archeozoloogicznych podjęła się Joanna Karina Piątkowska-Małecka, archeolog i wybitna specjalistka z zakresu archeo-zoologii, dr hab. nauk humanistycznych, adiunkt Instytutu Archeologii Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego za co serdecznie dziękujemy.

Wyniki tych analiz zostaną opublikowane w publikacji pt. Archeologia Frontu Wschodniego jako wyzwanie (w opracowaniu).

Aktualnie trwają prace polegające na opracowaniu naukowym destruktów stanowiących materialne pozostałości po użyciu broni i amunicji artyleryjskiej z okresu I wojny światowej na froncie wschodnim. Polegają one na analizie, interpretacji, wydzieleniu zbytków o szczególnej wartości naukowej i historycznej.

Jednocześnie trwają prace konserwacyjne wybranych zabytków metalowych, ze szczególnym uwzględnieniem pozostałości broni i amunicji artyleryjskiej. Na prace te spożytkowane zostaną wszystkie uzyskane na ten cel środki. Konserwacji towarzysz opis specyfiki, w tym stanu zachowania (na tle zbioru zabytków metalowych) wybranych zabytków;

Analiz i konserwacji wybranych zabytków metalowych będących materialnymi pozostałościami działań wojennych w latach 1914-1915, rejonie Bzury i Rawki podjął się Krzysztof Karasiewicz (Grot Pracownia Archeologiczno – Konserwatorska Krzysztof Karasiewicz).

“Wielka Wojna w latach 1914-1918 była nie tylko walką żołnierzy wielu narodowości, zmobilizowanych pod sztandary wielkich mocarstw, ale była również starciem ówczesnych doktryn taktyki, przemysłu zbrojeniowego, technologii i nowoczesnych projektów uzbrojenia. Co prawda już w okresie wojen napoleońskich na polu walki używano prostych granatów ręcznych w formie kuli z zapalnikiem lontowym, a ogień artylerii polowej rozstrzygał wyniki wielu bitew, jednak aż do schyłku XIX stulecia konstrukcja dział i amunicji ograniczała ich możliwości skutecznego rażenia. Przebieg amerykańskiej wojny secesyjnej (1861-1865) oraz doświadczenia konfliktu rosyjsko-tureckiego (1877-1878) wykazały, że tradycyjny ogień armatni nie był w stanie dosięgnąć przeciwnika ukrytego w okopach, dlatego też na przełomie wieków powstało wiele projektów haubicy polowej. Dążono w nich do połączenia mobilności danej lekkiej artylerii polowej i siły niszczącej pocisku ciężkich armat oraz możliwości prowadzenia ognia stromotorowego, dotąd przynależnego wyłącznie gładko lufowym moździerzom. W 1900 r. dokonał się zasadniczy przełom w rozwoju artylerii…” (za: Krzysztof Karasiewicz)

…by dowiedzieć się więcej zachęcamy do lektury publikacji ARCHEOLOGIA FRONTU WSCHODNIEGO JAKO WYZWANIE…, która wkrótce ukaże się drukiem.

Archeologia daje wgląd w aspekty wojny, które pozostawiły po sobie ślady materialne. Są to m.in. fragmenty metalowych przedmiotów, stanowiące pozostałości aprowizacji stron walczących w latach 1914-1915 w rejonie Rawki i Bzury.

Uwzględniając metalowe znaleziska archeologiczne zagadnienie to opisała mgr archeologii Angelika Bachanek:

“Podstawą zaopatrzenia zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny jest stabilna sytuacja na rynku rolnym, która zapewnia danemu państwu potrzebne zapasy produktów niezbędnych do funkcjonowania. Tymczasem wojna, która wybuchła w 1914 roku spowodowała ogromne trudności w sferze produkcji rolnej zwłaszcza w Europie Środkowej. Złożyło się na to kilka czynników, z których główne to pobór do wojska zdolnych do pracy mężczyzn uprzednio czynnie zaangażowanych w produkcję płodów rolnych, brak nawozów sztucznych i nasion oraz rekwizycje koni. (…) Problem z wyżywieniem żołnierzy narastał wraz ze zwiększaniem się liczebności wojsk, ograniczone możliwości transportowe powodowały, że żołnierze musieli korzystać z zasobów obszarów znajdujących się w pobliżu działań wojennych”.

…by dowiedzieć się więcej zachęcamy do lektury publikacji ARCHEOLOGIA FRONTU WSCHODNIEGO JAKO WYZWANIE…, która wkrótce ukaże się drukiem.

PYTANIE KONKURSOWE NR 2

DO KOGO NALEŻAŁ (TEORETYCZNIE) TAKI ZESTAW:

“Pieprz (0,75g) i sól (40g), masło lub słonina (20g), mąka do przypraw (20g), a także herbata (2g) i cukier (25g), to najlżejsze elementy racji dziennej w wojsku rosyjskim, na którą składały się także bardziej ‘zasadnicze’ artykuły spożywcze, jak: chleb żytni razowy (800g), suchary (700g), mięso (400g), oraz jarzyna twarda /suszona (120g) i świeża (250g)”?

NA ODPOWIEDZI na pytania CZEKAMY POD ADRESEM azalew@op.pl

najciekawsze i trafne jednocześnie odpowiedzi = nagroda książkowa 🙂

O szczegółach nt. żołnierskiej codzienności, z uwzględnieniem materialnych po niej pozostałości z metali będzie można przeczytać w r. Angeliki Bachanek (tekst bogato ilustrowany, w opracowaniu). Opracowanie jest elementem realizacji zadań z etapu 3 i 4.

Finalizujemy Etap 3 –realizacji projektu Archeologia Frontu Wschodniego tj. opracowywanie zabytków wg kategorii surowcowych i funkcjonalnych

Trwa proces konserwacji wybranych zabytków metalowych i ich opis (z uwzględnieniem wniosków z procesu konserwacji odnośnie specyfiki, w tym ze stanu zachowania przedmiotów metalowych z okresu 1914-1918 podniesionych w ramach procesu poznawczego do rangi archeologicznych metalowych zabytków wydzielonych i masowych.

Jednocześnie trwa realizacja zadania przewidzianych na Etap 4 – tj. opracowywanie treści publikacji naukowej w której zawrzemy wyniki naszych badań.

A tym czasem ukazały się kolejne artykuły w których staramy upubliczniać wiedzę nt. nieodległej przeszłości i jej styków i połączeń z Tu i Teraz

zob. m.in.:

A. Zalewska  (2020) The Use of Chemical Weapons on the Eastern Front of World War One (1915) and its Material And Discursive Remains, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 35(2020), 243-273.

A. Zalewska, D. Cyngot  (2020) Wpływ wojennych wydarzeń dziejowych (res gestae) i relacji o nich (historia rerum gestarum) na kondycję materialnych pozostałości po tych wydarzeniach. Studium przypadku na temat dziedzictwa konfliktów zbrojnych jako wyzwania poznawczego, społecznego, Folia Archaeologica Posnaniensis 25, 407-439.