AFW – Podsumowania

Zapraszamy do zapoznania się z III tomem “turkusowym”*

pt. ARCHEOLOGIA FRONTU WSCHODNIEGO WIELKIEJ WOJNY JAKO WYZWANIE, red. A. I. Zalewska, Warszawa-Lublin 2021

Treść publikacji została podzielona na trzy części,

poprzedzone wprowadzeniem do problematyki oraz zwieńczone

podsumowaniem.

Pierwsza z części daje wgląd w wyzwania społeczne

towarzyszące archeologii frontu wschodniego.

Punkt wyjścia stanowi charakterystyka dóbr materialnych i surowców, które były pozyskiwane przez walczące strony w związku z wojną, bardzo często kosztem miejscowej ludności. Autorka, wydobywając z odmęt.w zapomnienia papier, plastik, czy papę, odnosi się do zagadnień często pomijanych w badaniach wojny, pomimo ich znacznego prospołecznego potencjału.

W kolejnych dwóch rozdziałach położono nacisk na to, co „nieludzkie”, ale niestety tylko w sensie

metaforycznym. Ogniskując uważność na stratach ludzkich – poniesionych przez walczące na ziemiach dzisiejszej Polski armie w wyniku zastosowania trującego chloru w pierwszym ataku falowym przeprowadzonym 31 maja 1915 przez armię niemiecką – podjęty jest szerszy problem (nie)policzalności ofiar broni chemicznej. Pośrednio, jest to ukazanie powodów, dla których tak liczne (jak należy zakładać) groby i cmentarze wojenne wciąż pozostają dla nas niedostępne.

Tymczasem, to groby żołnierzy są „najlepszymi kazaniami o pokoju”,

co trafnie ujął laureat Pokojowej Nagrody Nobla Albert Schweitzer.

Gromy i cmentarze wojenne to też miejsca znaczące dla kultury współczesnej i jako takie powinny być otaczane bezczasową ochroną i opieką z myślą o przyszłości.

Znaczące dla kultury są również inne ślady – świadectwa składające się na spuściznę Wielkiej Wojny trwającą pośród nas. Mają one zarówno materialną, jak i niematerialną wartość.

Elementem niematerialnego dziedzictwa I wojny światowej są wciąż aktualne odniesienia nauki, pamięci i kultury współczesnej zarówno do poległych żołnierzy, jak i do stosowania w jej trakcie broni chemicznej. Nastąpiło to na terenie dzisiejszej Polski, wielokrotnie w 1915 r. Wgląd w to zagadnienie daje również rozdział autorstwa zaproszonych do współpracy z archeologami chemik.w, którzy poprzez poszukiwanie ślad.w aktywnych substancji chemicznych w próbkach pobranych z pola bitwy, pośrednio uwrażliwiają nas na wciąż aktualny problem broni masowego rażenia.

Ostatnie rozdziały tej części dotyczą problem.w związanych z poległymi żołnierzami i miejscami ich spoczynku. Dają one wgląd w proces rekonstrukcji osteobiografii poległych oraz w proces odnajdywania i interpretacji nieoczywistych miejsc, w których znaleziono szczątki poległych żołnierzy, czyli takich mogił i cmentarzy wojennych, których status do niedawna pozostawał lub wciąż pozostaje niedookreślony.

Druga część książki zawiera treści ukierunkowujące uważność Czytelnik.w na różnego typu wyzwania poznawcze konstytuujące archeologię frontu wschodniego.

Część tę rozpoczynają rozdziały ważkie dla historii dziejów myśli archeologicznej z uwagi na fakt, że dają one wgląd w czas, w którym znaleziska z okresu I wojny światowej zostały zadokumentowane i poddane interpretacji, przez co – jako jedne z pierwszych w Polsce – zyskały formalny status zabytków archeologicznych. Było to wynikiem ratowniczych (przedinwestycyjnych) badań wykopaliskowych, które prowadzono w latach 2005-2008 na Równinie Łowicko-Błońskiej w znacznie szerszym zakresie, jednak w przeważającej mierze z pominięciem (wykluczeniem) wartości naukowej i historycznej reliktów Wielkiej Wojny.

W kolejnych rozdziałach przedstawiono wybrane aspekty wynik.w badań wykopaliskowych, które stanowiły element przeprowadzonych w latach 2014-2018, już planowych, badań archeologicznych – ukierunkowanych na interpretację, rozpoznanie, udokumentowanie, zabezpieczenie i prospołeczne uobecnienie śladów działań wojennych w latach 1914-1915 w rejonie Rawki i Bzury jako zabytków archeologicznych.

Omówione zostały na wybranych przykładach trzy główne grupy stanowisk archeologicznych badane w ramach planowych, proaktywnych badań:

miejsca spoczynku poległych żołnierzy,

materialne pozostałości infrastruktury zapleczowej oraz

relikty fortyfikacji polowych.

Następnie, aktywizując treści źródeł archeologicznych i historycznych, przedstawiono zróżnicowane materiały wykorzystywane w toku działań wojennych 1914-1915 na froncie wschodnim przez walczące strony. Znaleziska te przedstawione zostały w sposób usystematyzowany, z uwzględnieniem głównych grup surowcowych oraz funkcjonalnych, reprezentatywnych dla substancji zabytkowej Wielkiej Wojny frontu wschodniego.

Uwagę zwrócono na właściwości, znaczenia i role wszechobecnego metalu.

Zabytki metalowe zostały przedstawione poprzez omówienie pozostałości amunicji artyleryjskiej, granatów ręcznych i karabinowych oraz przedmiotów związanych z wyżywieniem żołnierzy walczących w rejonie Rawki i Bzury w latach 1914-1915. Dopełnienie ostatniego z aspektów stanowi charakterystyka archeozoologiczna szczątków kostnych zadokumentowanych w obiektach archeologicznych.

Następnie zaprezentowane zostały właściwości zabytków archeologicznych ze skóry, szkła oraz ceramiki, w ich powiązaniach z polem bitwy, z żołnierzami, z ludnością cywilną oraz z procesami toczącymi się w latach 1914-1915 i ich następstwami.

W trzeciej części publikacji zawarte zostały treści odnoszące się do problem.w będących przyczyną lub wynikających z wyzwań konserwatorskich w odniesieniu do materialnych pozostałości Wielkiej Wojny.

Są to wyzwania związane, z jednej strony, z masowością, ale i kruchością oraz złym stanem zachowania zabytków ruchomych, które mogą wiele zyskać na procesie konserwacji, co ukazano na przykładzie pozostałości amunicji artyleryjskiej i granatów.

Z drugiej zaś strony, wyzwania wynikają ze znacznej rozległości przestrzennej zabytków nieruchomych, które stanowią ślady działań wojennych z lat 1914-1915.

Wgląd w ich właściwości dają metody teledetekcyjne i analizy GIS, które okazały się niezbywalne w badaniach krajobrazu bitwy nad Rawką i Bzurą jako wsparcie w dążeniach do konserwacji i ochrony obszar.w o szczególnej wartości naukowej i historycznej.

Podsumowanie tomu stanowią rozdziały mające na celu ukazanie, z jednej strony, potencjału

kulturowego i historycznego krajobrazu pola bitwy Wielkiej Wojny (który może być spożytkowany na przykład w polu

refleksyjnej turystyki kulturowej), z drugiej zaś strony, bardzo realnego ryzyka ich zatracenia in situ.

Klamrą spinającą tom – z rozdziałem pierwszym, w którym z perspektywy

metodologicznej ujęto zasadnicze elementy struktury procesu

archeologicznego Wielkiej Wojny frontu wschodniego,

są zestawienia tabelaryczne, w których zawarto informacje

na temat zbadanych stanowisk archeologicznych oraz

ruchomych zabytków wydzielonych z wyróżnionych grup

surowcowych oraz funkcjonalnych.

Zapraszamy do życzliwej lektury,

Redaktor tomu i Autorzy

*odpowiedź na pytanie dlaczego ten kolor jest przewodnim kolorem naszej książki i tym razem nie jest przypadkowa